معروفترین بناهای آجری ایران
نقش ها و آرایه های آثار خشتی و آجری به جای مانده اولین چیزی است که نظر هر بیننده ای را در نگاه نخست به خود جلب می کند. در معماری ایرانی هر بنا را می توان یک اثر منحصر به فرد دانست، کمتر بنایی به چشم می آید که نمونه مشابهی داشته باشد، اگر چه برخی اشتراکات در جزئیات ممکن است وجود داشته باشد. امروزه اما شاهد طرح ها و نقش های آجری بسیار ساده و بی هدف و گاهاً طرح های بدون ریشه ایرانی هستیم. بنابراین شناخت طرح ها و نقش های تزئینی و کاربردی معماری ایرانی و دقت در جزئیات آنها کلید بسیاری از سردرگمی ها می باشد که نهایتاً منجر به استفاده مناسب تر از طرح ها و نقش های ایرانی اصیل و نیز زمینه ساز یک محیط خلاقانه متناسب با حال و هوای ایرانی می شود.
به منظور رسیدن به الگوهای مناسب طراحی مؤثرترین روش، بررسی نمونه های سنتی است، حال آنکه در ایران نمونه های سنتی فراوانی یافت می شود که به شیوه ای استادانه متناسب با شرایط اقلیمی و منطقه ای ساخته شده اند.
در ادامه سعی بر آن شده که با بررسی چند نمونه سازه های سنتی و ذکر مشخصات آنها که شامل مشخصات سازه ای و نیز مشخصات تزئینی می باشد، کاربرد آجر به صورت جزئی از کل بنا بیان شود.
این نمونه ها عبارتند از:
چغازنبیل :
این نیایشگاه که در شهر شوش استان خوزستان ساخته شده متعلق به دوره پیش از اسلام ( 1250 قبل از میلاد) است. سبک بنا پارسی بوده و مصالح به کار رفته در آن خشت و آجر می باشد که آجر در این بنا کاربرد سازه ای دارد. بر روی آجرهای نمای این سازه خطوطی به شکل میخی (خط عیلامی) حک شده است و قدیمی ترین طاق قوسی شکل ایران در این بنا قرار دارد.
مسجد تاریخانه :
این نیایشگاه در شهر دامغان به سبک خراسانی بنا شده است و متعلق به دوره پس از اسلام (حدود 150 هجری قمری) می باشد. مصالح بکار گرفته شده در ساخت این بنا آجر و خشت می باشند. ابعاد آجرهای بکار رفته شده در این بنا 34X34X(5-7) سانتی متر می باشد و آجر در این سازه هم کاربرد سازه ای دارد و هم کاربرد تزئینی.
گنبد کاووس :
گنبد کاووس یا گنبد قابوس مقبره قابوس بن وشمگیر چهارمین پادشاه آل زیار است. این برج که متعلق به دوره پس از اسلام (375 هجری شمسی مصادف با 417 هجری قمری) است درشهر گرگان و به سبک رازی بنا نهاده شده است. مصالح مورد استفاده در آن آجر با کاربرد سازه ای می باشد. لازم به ذکر است که این بنا از مرتفع ترین بناهای آجری جهان به شمار می رود.
رباط شرف :
این کاروانسرا که در سبک رازی و در 45 کیلومتری سرخس ساخته شده متعلق به دوره پس از اسلام (459 هجری قمری) می باشد. استاد محمد طائقی سرخسی از آجر و گچ برای ساخت این کاروانسرا استفاده کرده است که آجر در این بنا هم دارای کاربرد سازه ای می باشد و هم جنبه ی تزوینی دارد. آجرچینی و کتیبه های موجود در این بنا دارای جلوه خاصی می باشد. همچنین این رباط دارای چند مسجد و محراب می باشد که کتیبه های آنها با گل و گچ تزئین شده است.
برج های خرقان :
این دو برج، آرامگاه دو ترک سلجوقی به نام‌های ابوسعید بیجار پسر سعد و ابومنصور ایلتای تی پسر تکین می باشند که در سبک رازی در یک کیلومتری روستای حصار از توابع دهستان خرقان غربی در شهرستان آوج استان قزوین قرار دارند. این دو برج متعلق به دوره پس از اسلام می باشد که معمار برج اول (460 هجری قمری) محمد بن مکی آل زنجانی و معمار برج دوم (496 هجری قمری) ابوعلی مکی آل زنجانی می باشد.مصالح بکار رفته در ساخت این دو برج آجر است که آجرها هم جنبه تزئینی دارند و هم کاربرد سازه ای.از نکات ویژه ای که می توان در مورد آجرکاری این دو برج به آن اشاره کرد تزئینات آجرکاری پرکار است.
گنبد سرخ مراغه :
این رصدخانه و آرامگاه که در سبک رازی بنا شده متعلق به دوره پس از اسلام (542 هجری قمری) است. محل قرارگیری این بنا شهر مراغه می باشد که به دست بنی بکر محمد بن بندان بن محسن معمار با استفاده از سنگ و آجر ساخته شده است که آجر ها در این بنا هم از حیث تزئینی و هم از جهت سازه ای مورد استفاده قرار گرفته اند.در این بنا فقط زیربنا و سرستون های زوایا از سنگ هستند و مابقی سازه از آجر ساخته شده است و در ساخت کتیبه ها و نقوش هندسی از آجر سرخ تراشیده شده استفاده شده است. با شروع ساخت این بنا سبک رازی در ایران به پایان رسید واین بنا را می توان نقطه عطف و شروع سبک آذری دانست.
میل رادکان :
این بنا که در سبک آذری ساخته شده به عنوان میل راهنما مورد استفاده قرار می گرفته و متعلق به دوره پس از اسلام (407-411 هجری قمری) بوده و واقع در شهر گرگان می باشد. مصالح به کار رفته در این برج آجر می باشد که آجر بکار رفته شده در ساخت این بنا هم کاربرد تزئینی و هم کاربرد سازه ای دارد. گنبد این برج به صورت ترک دوپوش می باشد.
گنبد سلطانیه :
این مقبره که متعلق به دوره پس از اسلام (704-713 هجری قمری) می باشد در سبک آذری کار شده است.مصالح بکار رفته در ساخت این گنبد آجر و گچ است که آجرها هم کاربرد سازه ای و هم کاربرد تزئینی دارند. گنبد سلطانیه، بزرگترین گنبد آجری جهان است که در شهر زنجان واقع شده است.
مسجد کبود :
این عبادتگاه در سال 970 هجری قمری (دوره پس از اسلام) در شهر تبریز ساخته شده است.سبک معماری این مسجد آذری بوده که در ساخت آن از آجر و کاشی استفاده شده است. آجرهای بکاررفته شده در ساخت این بنا هم کاربرد سازه ای دارند و هم کاربرد تزئینی. تنوع و ظرافت در کاشی کاری از جلوه های زیبای بصری این شاهکار معماری می باشد.
تهیه شده در
